Τι είναι η κοιλιοκάκη;
Η κοιλιοκάκη είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα που προκαλείται από την πρόσληψη γλουτένης σε άτομα με γενετική προδιάθεση. Η γλουτένη βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη. Στα άτομα με τη νόσο προκαλεί χρόνια φλεγμονή και βλάβη στο βλεννογόνο του λεπτού εντέρου. Το αποτέλεσμα είναι σύνδρομο κακής απορρόφησης θρεπτικών ουσιών με ποικίλες κλινικές εκδηλώσεις.
Πότε εκδηλώνεται;
Η κοιλιοκάκη προσβάλλει το 0,6-1% του πληθυσμού παγκοσμίως, με αυξανόμενη συχνότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες και αυτό οφείλεται στο δυτικό τρόπο ζωής, σε αλλαγές στον τρόπο παραγωγής και επεξεργασίας του σιταριού και σε αυξημένη επίγνωση για την πάθηση. Εκδηλώνεται σε οποιαδήποτε ηλικία, φυλή ή εθνότητα. Για κάθε μία διαγνωσμένη περίπτωση αντιστοιχούν 4-6 περιπτώσεις αδιάγνωστες.
Είναι εύκολη η διάγνωση;
Η διάγνωση της κοιλιοκάκης είναι εύκολη αν την υποψιαστεί κανείς. Το πρώτο βήμα είναι ο προσδιορισμός ειδικών αντισωμάτων, που είναι θετικός στη συντριπτική πλειοψηφία των πασχόντων. Το δεύτερο είναι η ενδοσκόπηση ανώτερου πεπτικού (γαστροσκόπηση) με βιοψία του δωδεκαδακτύλου που επιβεβαιώνει τη διάγνωση και κατατάσσει τη βαρύτητα της βλάβης του εντερικού βλεννογόνου. Το τρίτο βήμα είναι η ανταπόκριση του ασθενή στη δίαιτα χωρίς γλουτένη που τεκμηριώνεται από την πτώση του τίτλου των σχετικών αντισωμάτων και την ιστολογική βελτίωση του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου. Ο προσδιορισμός σε ειδικό εργαστήρια γενετικών δεικτών (HLA DQ2 και HLA DQ8) έχει αξία γιατί η παρουσία τουλάχιστον ενός από τους δύο αυτούς δείκτες συναντιέται σχεδόν σε όλους τους ασθενείς και δείχνει την προδιάθεση για τη νόσο.
Τι προκαλεί;
Η γλουτένη προκαλεί χρόνια φλεγμονή στο λεπτό έντερο και τελικά βλάβη των εντερικών λαχνών και σύνδρομο δυσαπορρόφησης των θρεπτικών ουσιών, με πολλές εκδηλώσεις από το γαστρεντερικό σύστημα αλλά και πολλά άλλα όργανα. Συχνές γαστρεντερικές εκδηλώσεις είναι η χρόνια διάρροια, η απώλεια βάρους, η κοιλιακή διόγκωση, τα χρόνια φουσκώματα στην κοιλιά και υποτροπιάζων κοιλιακός πόνος. Άλλες εκδηλώσεις από άλλα όργανα είναι η έλλειψη σιδήρου με ή χωρίς αναιμία, η οστεοπόρωση, η αφθώδης στοματίτιδα, η αύξηση των ηπατικών ενζύμων, υποτροπιάζουσες αποβολές και διαταραχές περιόδου στις γυναίκες, υπογονιμότητα, καθυστέρηση ανάπτυξης στα παιδιά ή κοντό ανάστημα, εύκολη κόπωση, νευροψυχιατρικά συμπτώματα, και ένα χαρακτηριστικό δερματικό εξάνθημα. Αν η νόσος μείνει χωρίς θεραπεία για πολλά χρόνια μπορούν να εμφανιστούν σοβαρές επιπλοκές, όπως το εντερικό λέμφωμα. Επίσης μπορεί να συνυπάρχει με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 ή παθήσεις του θυρεοειδή αδένα.
Ποια συμπτώματα μπορεί να μας θορυβήσουν ότι πάσχουμε από κοιλιοκάκη;
Στα παιδιά η τυπική εικόνα περιλαμβάνει διάρροια, κακή θρέψη, μειωμένο βάρος, καθυστερημένη ανάπτυξη, εμετούς, νωθρότητα ή ευερεθιστότητα, μυική αδυναμία και κοιλιακή διάταση. Μετά τη διάγνωση, η δίαιτα χωρίς γλουτένη οδηγεί σε γρήγορη βελτίωση των συμπτωμάτων στα παιδιά και αποκατάσταση του ρυθμού ανάπτυξης. Στους ενήλικες έχουμε επίμονο κοιλιακό άλγος, μετεωρισμό, διάρροια, χρόνια κόπωση, ανεξήγητη απώλεια σωματικού βάρους, σοβαρά ή επίμονα στοματικά έλκη ή άφθες, ανεξήγητη αναιμία ή έλλειψη σιδήρου και μείωση της οστικής πυκνότητας ή οστεοπόρωση.
Επίσης αυξημένο δείκτη υποψίας για κοιλιοκάκη πρέπει να έχουμε όταν υπάρχουν ανεξήγητα νευρολογικά συμπτώματα, δερματικές διαταραχές, ανεξήγητη υπογονιμότητα ή αποβολές, αύξηση ηπατικών ενζύμων χωρίς εξήγηση. Τέλος, πρέπει να ελέγχουμε συγγενείς πρώτου βαθμού των ασθενών, ασθενείς με νεανικό διαβήτη τύπου 1, ή με ορισμένα σύνδρομα (όπως σύνδρομο Down ή Turner).
Ποια είναι η θεραπεία;
Η θεραπεία είναι η δίαιτα χωρίς γλουτένη. Οι περισσότεροι ασθενείς αναφέρουν πολύ σύντομα ανακούφιση από τα συμπτώματα. Υπάρχουν άφθονα τρόφιμα που μπορεί με ασφάλεια να καταναλώσει ο ασθενής, όπως κρέας, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά, ρύζι, πατάτες, καλαμπόκι, γαλακτοκομικά, τσάι, καφέ, κρασί, φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο και μπαχαρικά. Επιπλέον, υπάρχουν άφθονα τρόφιμα που παρασκευάζονται χωρίς γλουτένη ειδικά για τους ασθενείς με κοιλιοκάκη. Η καθαρή βρώμη επιτρέπεται σε μέτριες ποσότητες, ένα ποσοστό όμως των ανθρώπων που έχουν κοιλιοκάκη, παρουσιάζουν συμπτώματα όταν την καταναλώνουν. Η επίσκεψη σε διαιτολόγο μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στον καθορισμό της δίαιτας με επαρκείς θερμίδες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. Η πλήρης επούλωση του εντέρου μπορεί να πάρει 6 ως 24 μήνες με την κατάλληλη δίαιτα και συνοδεύεται από μείωση ή εξαφάνιση των αντισωμάτων στον ορό. Η δίαιτα θα πρέπει να συνεχίζεται σε όλη τη ζωή. Χρειάζεται σχολαστική εφαρμογή της δίαιτας και προσοχή πρέπει να δίνεται στην επιμόλυνση των τροφών με γλουτένη αν δεν παρασκευάζονται σε ξεχωριστό χώρο.
Πρέπει οι ασθενείς να παρακολουθούνται μετά τη διάγνωση;
Οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται κάθε έξι μήνες στην αρχή και στη συνέχεια κάθε έτος. Μπορεί να αποφασιστεί επαναληπτική γαστροσκόπηση για έλεγχο της βελτίωσης του βλεννογόνου με τη δίαιτα όταν υπάρχουν συμπτώματα.
Επιστημονική επιμέλεια άρθρου:
Καθ. Δ. Χριστοδούλου
Διευθυντής Γαστρεντερολογικής
Κλινικής Γ.Π.Ν. Ιωαννίνων
Περισσότερες πληροφορίες για την Κοιλιοκάκη μπορείτε
να βρείτε στο αντίστοιχο λήμμα στη Βικιπαίδεια.
